ترخیص کالا از گمرک یک فرآیند حقوقی، فنی و اجرایی است که نقش تعیین‌کننده ای در زمان و هزینه واردات کالا یا صادرات دارد. آشنایی کامل با مراحل ترخیص کالا به واردکنندگان، شرکت های لجستیکی و ترخیص کاران کمک می‌کند تا با کمترین چالش، کالای خود را از گمرک آزاد کنند. در این مقاله، چارت مراحل ترخیص کالا از گمرک را به‌صورت دقیق، مرحله به مرحله و با جزئیات کامل بررسی می‌کنیم.
چارت مراحل ترخیص کالا از گمرک
- ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت (NTSW)
- دریافت قبض انبار از انبارهای گمرک یا مناطق ویژه
- ارائه مدارک و ثبت اظهارنامه در سامانه EPL گمرک
- بررسی اسناد توسط کارشناسان گمرکی
- تعیین مسیر (سبز، زرد، قرمز)
- بررسی فیزیکی (در صورت نیاز)
- ارزیابی و تعیین ارزش کالا
- پرداخت حقوق، عوارض و مالیات گمرکی
- اخذ مجوزهای قانونی (در صورت نیاز)
- صدور پروانه ترخیص و تحویل کالا
۱. ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت
اولین و مهم‌ترین گام برای شروع واردات کالا، ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت ایران (NTSW) است. این ثبت سفارش به‌منزله اخذ مجوز واردات کالا بوده و شامل وارد کردن اطلاعات دقیق کالا مانند کد تعرفه (HS Code)، ارزش، مبدأ، کشور سازنده، وزن، نوع ارز، تعداد، شیوه حمل و سایر مشخصات فنی است.
ثبت سفارش تنها توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای کارت بازرگانی معتبر امکان‌پذیر است. در برخی موارد، برای ثبت سفارش نیاز به دریافت مجوزهای اولیه از سازمان‌های ذی‌ربط مانند وزارت صمت یا سازمان غذا و دارو وجود دارد. پس از تأیید ثبت سفارش، یک کد ۸ رقمی به واردکننده اختصاص داده می‌شود که در مراحل بعدی مورد نیاز است.
۲. دریافت قبض انبار
پس از ورود کالا به انبار گمرک یا منطقه ویژه اقتصادی، قبض انبار صادر می‌شود. این قبض توسط شرکت حمل‌ونقل یا انباردار به صاحب کالا یا نماینده قانونی وی تحویل داده می‌شود و مشخص‌کننده ورود رسمی کالا به انبار تحت نظارت گمرک است.
قبض انبار شامل اطلاعاتی نظیر تاریخ ورود کالا، نوع کالا، شماره کانتینر، شماره بارنامه، تعداد بسته‌ها، وزن ناخالص و خالص، محل نگهداری کالا و… است. بدون قبض انبار، امکان اظهار کالا در گمرک وجود ندارد. به عبارتی، این سند یکی از پیش‌نیازهای کلیدی آغاز فرآیند ترخیص است.
۳. تنظیم و ثبت اظهارنامه در سامانه EPL
در این مرحله، واردکننده یا ترخیص‌کار موظف است کالا را به گمرک اظهار کند. اظهار کالا به‌معنای اعلام رسمی نوع، مقدار، ارزش و هدف واردات کالا است. این کار از طریق سامانه الکترونیکی EPL گمرک جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود.
در زمان تنظیم اظهارنامه، باید مدارک زیر در سامانه EPL بارگذاری شوند:
- فاکتور (Invoice)
- لیست عدل‌بندی (Packing List)
- بارنامه
- قبض انبار
- کد ثبت سفارش
- گواهی مبدا (در صورت نیاز)
- مجوزهای واردات (در صورت نیاز)
پس از ثبت نهایی، شماره سریال اظهارنامه صادر می‌شود و پرونده به مرحله بررسی کارشناسی می‌رود.
۴.بررسی اسناد توسط کارشناسان گمرکی
کارشناسان گمرک، اظهارنامه و اسناد پیوستی را به‌صورت دقیق بررسی می‌کنند. در این مرحله تطابق بین اطلاعات ثبت‌شده با اسناد واقعی (مانند فاکتور، بارنامه، ثبت سفارش و …) انجام می‌گیرد. در صورت مشاهده مغایرت یا نقص مدارک، اظهارنامه برگشت داده شده و تا رفع ایرادات، ادامه فرآیند ممکن نیست. دقت در تنظیم اظهارنامه و اسناد پیوست شده نقش بسیار مهمی در جلوگیری از تأخیر و جریمه دارد.
اسناد لازم برای ترخیص کالا
| عنوان سند | توضیحات |
|---|---|
| قبض انبار | سند ورود رسمی کالا به انبار گمرک یا منطقه ویژه |
| بارنامه (Bill of Lading) | سند حمل بین‌المللی که نوع و تعداد کالا را مشخص می‌کند |
| فاکتور فروش (Invoice) | مشخص‌کننده ارزش، فروشنده، ارز و شرایط فروش کالا |
| لیست عدل‌بندی (Packing List) | جزئیات بسته‌بندی، تعداد، وزن و ابعاد هر بسته |
| کد ثبت سفارش | کدی که پس از تأیید سفارش در سامانه جامع تجارت صادر می‌شود |
| گواهی مبدأ (Certificate of Origin) | سند اختیاری که کشور سازنده کالا را مشخص می‌کند |
| مجوزهای قانونی | مجوزهای واردات از سازمان‌های مسئول (استاندارد، بهداشت، انرژی اتمی و …) |
| بیمه‌نامه حمل | در صورت بیمه‌کردن کالا در حمل‌ونقل، ارائه این سند ضروری است |
۵.تعیین مسیر گمرکی
پس از ثبت اظهارنامه، کارشناسان گمرک مدارک و اطلاعات ثبت شده را بررسی می‌کنند. در این مرحله، گمرک با استفاده از الگوریتم های ریسک، اظهارنامه را به یکی از سه مسیر زیر هدایت می‌کند:
مسیر سبز:
اگر سوابق واردکننده مطلوب بوده، کالا حساسیتی نداشته باشد و اسناد کامل باشند، کالا بدون بررسی فیزیکی به مرحله پرداخت و ترخیص می‌رود.
مسیر زرد:
در این مسیر فقط بررسی اسنادی انجام می‌شود و ارزیابی فیزیکی کالا الزامی نیست، اما احتمال درخواست مدارک تکمیلی وجود دارد.
مسیر قرمز:
کالاهایی که از نظر گمرک حساس یا خاص محسوب می‌شوند، یا اسناد دارای ابهام هستند، به مسیر قرمز هدایت می‌شوند. در این حالت، کالا باید مورد بازرسی فیزیکی قرار بگیرد.
۶. ارزیابی کالا و بازرسی فیزیکی
در صورتی که کالا در مسیر قرمز قرار گیرد، ارزیاب گمرک موظف است کالا را از نزدیک بررسی کند. در این بازدید، تطابق کالا با مدارک ثبت‌شده بررسی می‌شود. اگر کالا با اظهار مطابقت نداشته باشد، مشمول جریمه، ضبط یا اصلاح اظهارنامه می‌شود.
همچنین، در این مرحله ارزش کالا توسط ارزیاب محاسبه و نهایی می‌شود. ارزش‌گذاری معمولا براساس قیمت فاکتور، تطابق با سامانه TSC (مرجع ارزش گمرکی) و شرایط بازار صورت می‌گیرد.
۷. پرداخت حقوق ورودی، مالیات و سایر عوارض
پس از تأیید ارزش کالا، سیستم EPL مبلغ نهایی قابل پرداخت را محاسبه می‌کند. این مبلغ شامل موارد زیر است:
- حقوق گمرکی
- سود بازرگانی
- مالیات بر ارزش افزوده
- مالیات علی الحساب
- عوارض هلال احمر یا استاندارد (در صورت لزوم)
پرداخت از طریق درگاه بانک یا حساب بانکی متصل به سامانه EPL انجام می‌شود و پس از پرداخت، رسید رسمی به‌صورت الکترونیکی ثبت می‌گردد.
۸. اخذ مجوزهای قانونی (در صورت نیاز)
برخی کالاها برای ترخیص نیاز به اخذ مجوز از سازمان های ناظر دارند. به عنوان مثال:
- تجهیزات پزشکی → وزارت بهداشت یا سازمان غذا و دارو
- مواد غذایی و بهداشتی → سازمان استاندارد و دامپزشکی
- مواد شیمیایی خاص → سازمان انرژی اتمی یا شیمیایی
این مجوزها باید پیش از ترخیص قطعی در سامانه EPL ثبت و تأیید شده باشند.
۹. صدور پروانه گمرکی و ترخیص کالا
پس از طی تمام مراحل بالا، گمرک پروانه سبز گمرکی یا پروانه ترخیص صادر می‌کند. این سند مجوز قانونی برای خروج کالا از گمرک است. نسخه الکترونیکی آن در پنل واردکننده یا ترخیص‌کار ثبت می‌شود. همچنین نسخه فیزیکی ممکن است برای ارائه به انبار یا حمل ونقل نیاز باشد.
10. خروج کالا از گمرک و تحویل به انبار مقصد
در آخرین مرحله، صاحب کالا با ارائه پروانه ترخیص به انبار، کالا را تحویل می‌گیرد. خروج کالا از گمرک می‌تواند با کامیون، تریلی، یا دیگر وسایل نقلیه انجام شود. در صورت استفاده از انبارهای عمومی یا انبار ترانزیتی، فرایند انتقال بین‌انبارها نیز اعمال می‌شود.
نکات پایانی
- شناخت کامل از چارت مراحل ترخیص کالا از گمرک، سرعت، دقت و امنیت عملیات واردات را افزایش می‌دهد.
- استفاده از ترخیص‌کار حرفه‌ای باعث کاهش خطاهای رایج در اظهار و تنظیم اسناد می‌شود.
- عدم توجه به قوانین روز گمرکی، منجر به جریمه یا ضبط کالا خواهد شد.
- رعایت دقت در ثبت سفارش، ارزش‌گذاری صحیح و اخذ مجوزهای لازم، کلید موفقیت در ترخیص سریع است.
عوامل تأثیرگذار بر مدت زمان ترخیص
- نوع کالا و حساسیت آن
- دقت در تکمیل اسناد
- ترافیک کاری گمرک
- مسیر تعیین شده (سبز، زرد، قرمز)
- میزان شفافیت اظهارنامه
درک دقیق از چارت مراحل ترخیص کالا از گمرک به واردکنندگان کمک می‌کند تا از تأخیرها، هزینه های اضافی و مشکلات حقوقی جلوگیری کنند. استفاده از ترخیص کار حرفه‌ای، شناخت سامانه‌های مرتبط و آمادگی کامل در تهیه اسناد، کلید موفقیت در این مسیر است.
